میراث فرهنگی برای حفاظت از آثار تاریخی حق کشف می دهد

«حق کشفی» که سازمان میراث فرهنگی در راهروهای مجلس به‌دنبال تصویب آن است نه تنها جامعه باستان شناسی را خوشحال نکرد که بسیاری آن را یکی از چالش برانگیزترین تصمیم‌های عمارت آزادی برای حفاظت از محوطه‌ها و سایت‌های باستان شناسی دانستند. «سیدمحمد بهشتی» رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» این تصمیم را شکل قانونی دادن به حفاری‌های غیر مجاز می‌داند. به گزارش «ایران» بودجه پیشنهادی دولت به مجلس که به رسانه‌ها رسید، یک بند آن توجه بسیاری را به خود جلب کرد.

در این بند اشاره شده است:برای نخستین بار در ردیف بودجه سال ۹۸ مبلغی به‌عنوان «حق‌ کشف» به یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی و کسانی که حفاری‌های غیرمجاز را اطلاع می‌دهند، تخصیص می‌یابد. «علی اصغر مونسان» رئیس سازمان میراث فرهنگی هم در پی این خبر در توئیتر خود می‌نویسد:«شاید تاکنون بسیاری از آثار تاریخی که بخشی از هویت ملی و متعلق به تمام مردم ایران است در خفا کشف و از کشور خارج شده باشد اما در سال آینده با پرداخت حق کشف به یابندگان آثار تاریخی امیدوارم از قاچاق جلوگیری و این آثار ملی را حفظ کنیم.» «سید محمد بهشتی» تعیین «ردیف بودجه» حق کشف را یک گام خطرناک می‌داند و اعتقاد دارد که اگر این طرح در بهارستان رأی بیاورد یک کار غیرمجاز(حفاری غیرمجاز) مجاز می‌شود.

او حق کشف را چیزی مخالف آنچه این روزها از عمارت آزادی شنیده می‌شود می‌داند و می‌گوید: «مطابق قانون قرار بود اگر کسی در ملک خودش به آثار تاریخی برخورد، به کارشناسان میراث فرهنگی اطلاع بدهد اگر حفاری‌های باستان شناسان به آثار تاریخی طلا و نقره رسید، حق کشف آن به صاحب ملک پرداخته شود اما شکلی که امروز عنوان می‌شود، بسیار خطرناک است.»

بهشتی این حق کشف را منحصر به اشیای طلایی و نقره‌ای می‌داند و می‌گوید: «آن حق کشف ردیف بودجه نداشت اما سازمان میراث فرهنگی با این تصمیم دارد به مردم تلویحاً می‌گوید اشکال ندارد، محوطه‌های باستانی را حفاری کنید!» او اعتقاد دارد با تصمیم جدید سازمان مردم تشویق می‌شوند تا سایت‌ها و محوطه‌ها را به طمع این پول حفاری کنند. واکنش‌ها به توئیت مونسان در فضای مجازی هم متفاوت بود. برخی کاربران زیر توئیت مونسان بازداشت یکی از مدیران اداره کل میراث فرهنگی در هفته‌های اخیر را مرتبط با اشیای تاریخی دانسته‌اند. «مسعود نوری» مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و بودجه سازمان میراث فرهنگی هرچند در پاسخ به «ایران» می‌گوید که اجازه مصاحبه ندارد و حاضر به پاسخگویی نمی‌شود اما پیش از این در گفت‌و‌گو با «ایسکانیوز» سعی کرده بود واکنش‌ها به توئیت «مونسان» را تعدیل کند. براساس توئیت مونسان این حق کشف قرار است در اختیار کسانی قرار بگیرد که خود شیء را از دل خاک بیرون می‌کشند یا پیدا می‌کنند!

اما مسعود نوری سعی می‌کند مسأله را طور دیگری عنوان کند. «این مبلغ به کسانی تخصیص پیدا خواهد کرد که در حوزه میراث فرهنگی فعالیت می‌کنند و خبر می‌دهند که در فلان اثر تاریخی عده‌ای مشغول حفاری غیرمجازند، به عبارتی با پرداخت این مبلغ به‌عنوان پاداش، این افراد تشویق می‌شوند تا از حفاری غیرمجاز و قاچاق آثار تاریخی جلوگیری شود.» نوری بحث را به سمت نیروهای یگان حفاظت که سالانه ۵۰ تا ۶۰ هزار شی تاریخی را کشف می‌کنند می‌برد و می‌گوید: «آنها هیچ حمایت مالی نمی‌شدند، با این ردیف بودجه «حق‌ کشف» می‌خواهیم به آنها هم کمکی کرده باشیم.»

توضیحات مسعود نوری بعد از توئیت مونسان هم از مخالفت باستان شناسان کشور کم نکردند. البته باستان شناسان شاغل در سازمان میراث فرهنگی وارد ماجرا نشدند و به «ایران» گفتند که اجازه مصاحبه ندارند. شهرام زارع یکی از باستان شناسان مستقل در گفت‌و‌گو با ایران «حق کشف» را بسیار مبهم می‌خواند و می‌گوید:«مبانی‌ای که از طرف مسئولان سازمان میراث فرهنگی از جمله رئیس سازمان بیان شده، کاملاً پایه‌های سستی دارد. به نظر می‌رسد که به اندازه کافی اندیشیده نشده و مطابق مسائل، ضرورت‌ها و نیاز‌های این حوزه نیست.» او دلایل اعلام شده از سوی مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و بودجه سازمان میراث فرهنگی را برای تخصیص بودجه حق کشف را هم بسیار سست عنوان می‌کند و اعتقاد دارد که طرح کنندگان، درک درستی از واقعیت موجود ندارند.

آنها نقاط مختلف ایران را ندیده‌اند و به‌نظر می‌رسد که با باستان شناسان هم مشورتی نکرده‌اند. به‌گفته او برنامه ریزان چنین بودجه‌ای خبر درستی از میزان حفاری‌های غیرمجاز کشور ندارند. چون اگر قرار باشد به کسانی که خبر حفاری‌های غیرمجاز را به سازمان میراث فرهنگی می‌دهند، حق کشف داده شود، باید یک رقم نجومی تخصیص بدهند، برای اینکه حفاری‌های غیر مجاز بسیار گسترده است!

او حق کشف را در حفاظت از میراث فرهنگی و جلوگیری از قاچاق اشیای تاریخی «بیهوده» می‌داند و می‌گوید: «همین بودجه را صرف پیدا کردن دلایل قاچاق اشیا و تعریف روش‌های مقابله با آن کنند.» او به وضعیت امکانات بسیار بد یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر سازمان حفاظت میراث فرهنگی می‌خواهد به این بخش کمک کند، یگان حفاظتش را تجهیز کنند.» زارع همچون بهشتی، حق کشف را یک مفهوم عرفی درباره کسانی می‌داند که خیش‌شان در زمان شخم زمین به اشیا می‌خورد و در مقابل معطل ماندن زمین کشاورزی به‌دلیل کاوش یا دلایل دیگری، هزینه‌ای دریافت می‌کنند!

این باستان شناس می‌گوید: «اگر موضوع حق کشف چیزی غیر از این باشد، تشویق به حفاری(غیرمجاز) است! یعنی شما  اشیایی را پیدا کنی و در مقابلش پولی بگیری، کلمه «حق کشف» این معنا را می‌رساند.» او درباره توضیح مسعود نوری مبنی بر اینکه این حق کشف به کسانی داده می‌شود که درباره تخریب محوطه‌های باستانی خبر می‌دهند هم می‌گوید: «اسم این کار می‌شود «حق خبر» نه حق کشف!» «مهدی رهبر» از باستان شناسان کهنه کار کشور هم به «ایران» می‌گوید:«حرف‌های آقای نوری درست نیست.

من ۶۰ سال تجربه باستان شناسی در کشور دارم. حق کشف مردم را تشویق می‌کنند که بروند بکنند(محوطه‌ها را حفاری کنند)، اشیا را دربیاورند، به دولت بدهند! و پول بگیرند.» سؤال دیگری هم ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است آیا حق کشفی که مسئولان عمارت آزادی به‌دنبال آن هستند آنقدر زیاد است که بتواند کسانی که اشیای تاریخی را پیدا می‌کنند را از بازار قاچاق و بازار مخفی منصرف کند و آنها را به سمت مخازن موزه‌های سازمان میراث فرهنگی ببرد؟ پاسخ مهدی رهبر به این سؤال منفی است.

او در نهایت تعیین بودجه برای حق کشف توسط بهارستانی‌ها را باعث افزایش قاچاقی‌ها و ایجاد فساد می‌داند و گوید: «باعث می‌شود هرکس بیل بردارد به جان محوطه‌های باستانی و سایت‌های تاریخی بیفتد!»

نکته آخر!

موضوع «حق کشف» از حساب جرایم میراث فرهنگی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز شروع می‌شود! براساس قانون، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از محل جریمه‌های قاچاقچیان موظف به پرداخت حق کشف است! این ستاد براساس آنچه بخش نامه قوه قضائیه می‌گوید: «با افتتاح حسابی مخصوص به جرایم میراث فرهنگی، باید بخشی از این عواید را به‌عنوان حق کشف و بخش دیگر را برای حفاظت میراث فرهنگی هزینه می‌کرد.»

بنابراین بودجه از راه جرایم میراث فرهنگی تأمین می‌شود نه تخصیص از طریق مجلس! البته آن‌طور که مسئولان سازمان میراث فرهنگی می‌گویند:«آن عوایدی که باید از حساب ستادمبارزه با قاچاق کالا وارز، خرج حفاظت از میراث فرهنگی شود، نمی‌شود!» حالا عمارت آزادی می‌خواهد از طریق مجلس بودجه‌ای برای حق کشف تخصیص بدهد!

علی اصغر مو نسان رئیس سازمان میراث فرهنگی: شاید تاکنون بسیاری از آثار تاریخی که بخشی از هویت ملی و متعلق به تمام مردم ایران است در خفا کشف و از کشور خارج شده باشد اما در سال آینده با پرداخت حق کشف به یابندگان آثار تاریخی امیدوارم از قاچاق جلوگیری و این آثار ملی را حفظ کنیم

مهدی رهبر از باستان شناسان کهنه کار کشور: «حق کشف مردم را تشویق می‌کنند که بروند بکَنند(محوطه‌ها را حفاری کنند)، اشیا را دربیاورند، به دولت بدهند! و پول بگیرند.»

سید محمد بهشتی رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور: مطابق قانون قرار بود اگر کسی در ملک خودش به آثار تاریخی برخورد، به کارشناسان میراث فرهنگی اطلاع بدهد اگر حفاری‌های باستان شناسان به آثار تاریخی طلا و نقره رسید، حق کشف آن به صاحب ملک پرداخته شود اما شکلی که امروز عنوان می‌شود، بسیار خطرناک است

شهرام زارع یکی از باستان شناسان مستقل: مبانی‌ای که از طرف مسئولان سازمان میراث فرهنگی از جمله رئیس سازمان بیان شده، کاملاً پایه‌های سستی دارد. به نظر می‌رسد که به اندازه کافی اندیشیده نشده و مطابق مسائل، ضرورت‌ها و نیاز‌های این حوزه نیست