روزی که اصفهان پایتخت صفویان شد

۲۱ آبان ماه سال ۹۷۷ شاه عباس یکم صفوی اصفهان را به‌عنوان پایتخت برگزید. صفویان در طول سه قرن حکومت خود بر ایران سه شهر مهم تبریز، قزوین و اصفهان را به پایتختی برگزیدند.

شاه اسماعیل صفوی تبریز را به پایتختی برگزید تا هم به مرکز قدرت معنوی خاندان خود در اردبیل نزدیک باشد و هم از جایگاه استقرار پیروان و فداییان پرشور خود، ایل‌های ترکمان شیعی مذهب در سرزمین آناتولی، فاصله زیادی نداشته باشد. شاه اسماعیل در طول سلطنت خود گهگاهی از قزوین دیدار می‌کرد و مدتی را در این شهر به‌سر می‌برد. در زمان حکومت شاه اسماعیل و پس از او (شاه طهماسب)، عثمانی‌ها و ازبکان به‌طور مکرر از ناحیه شمال غرب به ایران حمله می‌کردند و قتل و غارت آنها گاهی به شهر تبریز هم می‌رسید. این درگیری‌ها به همراه وجود تنش‌های اجتماعی ناشی از دودستگی (حیدری‌ها و نعمتی‌ها) در تبریز موجب شد که شاه طهماسب قزوین را به‌عنوان پایتخت انتخاب کند.

قزوین با توجه به موقعیت ویژه جغرافیایی از دوران ساسانیان به‌عنوان یکی از پایگاه‌های مهم در برابر منطقه کوهستانی شمال ایران به‌شمار می‌آمد. آماده‌سازی شهر قزوین برای تبدیل آن به پایتخت از سال ۹۵۱ هـ.ق. آغاز شد و بیش از ۱۱ سال به طول انجامید و کار انتقال پایتخت در زمانی (۹۶۲ هـ.ق.) صورت گرفت که حکومت در موضع قدرت بود.

یکی از نکات مهمی که در انتخاب قزوین به پایتختی مورد توجه شاهان صفوی قرار نگرفته بود مشکل کم‌آبی قزوین بود. مشکل کمبود آب قزوین از یکسو و محاسن شهر اصفهان از سوی دیگر، در آن زمان موجب شد که شاه عباس پایتخت خود را به اصفهان منتقل سازد. اصفهان از آب فراوان زاینده‌رود برخوردار و دارای مرکزیت جغرافیایی در ایران بود، همچنین در مسیر راه‌های بزرگ بازرگانی قدیم مانند دمشق و حلب در غرب و سمرقند و بخارا در شرق، قرار داشت.

علاوه بر این، فراهم بودن شرایط اقتصادی (راه)، سیاسی (مرکزیت) و کشاورزی (آب زاینده‌رود) اصفهان موجب شد که این شهر در ادوار مختلف به‌عنوان پایتخت ایالتی (در دوره آل‌زیار) و پایتخت حکومتی (در دوره سلجوقیان) انتخاب شود. در دوره سلجوقیان، هنرمندان زیادی به اصفهان روی آوردند و بناهای متعددی همچون مساجد، کاروانسراها، پل‌ها و ... را در محلات قدیمی بنا نهادند. اگر چه با حمله مغولان، اصفهان نیز مانند شهرهای دیگر ایران رو به ویرانی نهاده بود اما اقدام شاه‌عباس ظرف چند سال، اصفهان را به اوج عظمت خود رساند و آن را به‌صورت پایتختی بین‌المللی درآورد که فرستادگان و بازرگانان از اروپا و خاوردور به آن رو می‌آوردند.