وضعیت و ملاک زیبایی زنان قاجار چه بود؟

زنان قاجار، عموما مذهبی محسوب می‌شدند و پایبند شرعیات بودند

زنان قاجار

ویژگی های زن در دوره قاجار، خاص بوده است. یکی از وظایف مهم زنان، مراقبت از کودکان بوده است. زنان در عهد قاجار، از نظر تولید برای خانواده و امرار معاش در معیشت خانواده نقش مهمی را ایفا می کردند؛ که اثراتی در اقتصاد کشور داشت.

از دوران فتحعلی شاه، زنان در دربار قاجار، حضوری جدا پیدا کردند. تعداد زنان فتحعلی شاه بنا به نقل میرزا تقی خان سپهر، حدود هزار زن بودند که صاحب دویست و شصت فرزند شد و از این فرزندان، تنها صد و یک نفرشان باقی ماندند.

پوشش زنان قاجار

شرایط حقوقی زنان در دوره قاجار در تاریخ ایران، خیلی بد بود بودند، بدین دلیل که انها از ارزشی به اندازه دارایی های مردان برخوردار بودند. انها چیزهای زیبا از نظر مردان را در تن زنان می کردند. بانوان به خاطر دوری از اصولی ترین حقوقشان، حق انتخاب در سبک پوشش خود نداشتند.

تقابل فرهنگ سنتی و مدرن از دلایل سیر تغییرات لباس زنان در دوره قاجار بوده است. عواملی که باعث شد فرهنگ غربی به داخل کشور گسترش پیدا کند، علاقه حاکمان قاجاری به ایجاد روابط سیاسی و فرهنگی و انقلاب صنعتی و تحولات فکری در اروپا بود. این نکته را در نظر بگیرید که شاهان قاجاری، تحولات فکری و عقیدتی اروپا را درک نمیکردند و تنها تمرکزشان به ظواهر و نیازهای مادی خود بود. درصورت تدبیر شاهان در این دوره، میتوانستیم تحولات عظیم فرهنگی و اقتصادی را در کشور ببینیم.

مراقبت از کودکان از جمله وظایف مهم زنان قاجار بود

زنان از نظر حجاب در دوره قاجار، مذهبی بودند و به شرعیات، اهمیت بسیاری می دادند. در سفرنامه های جهانگردانی ایران، شاهد این مسأله هستیم که زنان عادی، عموما حجابشان را با سر کردن چادر، حفظ می کردند. بنابراین زنان در این عصر برای حفظ حجابشان از لباس‌های گشاد و بلند استفاده می کردند. امّا علاوه بر مذهب در تعيين پوشاک، موارد دیگری نظیر وضعیت اقتصادی، فرهنگ و سیاست جامعه قابل توجه بوده است.

چاقی ملاک زیبایی زنان دوره قاجار

احتمالا با دیدن تصاویر زنان دوره قاجار بویژه دوره ناصری، برایتان این سؤال پیش آمده باشد که دلیل چاقی زنان تا این حد چیست. یکی از دلایلش این بوده که مردان به زنان چاق در آن دوره علاقه داشتند!

آخرین سلسه ی ترک تبار که بر ایران حکمرانی میکردند؛ طایفه قاجار بودند که رضا خان پهلوی، حکومتشان را برانداخت. یکی از ملاکهای زیبایی و دلربایی زن در زمان قاجار مثل سایر طوایف ترک زمامدار حکومت ایران، چاقی بود! البته چاقی در زمان قاجار، مرسوم شد و اهمیت مردان قاجار به این موضوع، بیشتر از سلسله های ترک دیگر شد.

چاقی در زمانهای قدیم( پیش از رنسانس) در کشورهای غربی، بیانگر ثروت و مکنت بود؛ به این صورت که افراد چاق به واسطه ثروتمندی، از توانایی هایی نظیر خوب خوردن و چاق شدن برخوردار بودند. این مسأله در میان طبقه اشراف غرب به حدی مهم شد که حکام و ثروتمندان، کل غذای خورده شده را پس از صرف غذا به عمد ( به عنوان مثال با بردن انگشت به حلق) برمیگردانند تا معده ی خود را خالی کنند و مجددا غذا بخورند!

در صورتیکه هیکلهای فقرا، نحیف و لاغر بود؛ به این معنی که آن ها از بضاعت مالی برای صرف غذای مناسب برخوردار نبودند ولی عقیده ی قاجاریان درخصوص زنان چاق این بود که نوعی زیبایی برای زنان محسوب میشود؛ به گونه ای که تعداد زنان چاق در عکسهای آن دوره، بسیار بیشتر از مردان فربه بود. ملاک زیبایی زن در دوران قاجار از نظر ایرانیان، به جای صورت، چاقی او بود و در دربار شاهان قاجار، زنان فربه، بسیار محبوب بودند.

علت سیبیل داشتن زنان قاجار

در دوران قاجار، زنان سیبیل نداشتند. در این دوره فقط ناصر الدین شاه، دوربین عکاسی داشت و به زنانی علاقه داشت که چاق و سیبیل دار و ابروهای پیوندی داشتند. به همین علت ناصر الدین شاه برای عکس گرفتن، زنانی را در اولویت قرار میداد که در طبعش خوب باشند و علاوه بر چاق بودن، ابروهای کشیده و سیبیل های مختلف داشتند. معمولاً بعضی از این زنان قاجار برای عکس گرفتن، سیبیل هایی برای خود می کشیدند در حالیکه فاقد سیبیل در زندگی واقعیشان بودند.

وظایف زنان قاجار در خانه

یکی از وظایف مهم زنان در دوران قاجار، مراقبت از کودکان بود که غالباً هر زن ایرانی دارای فرزندان بسیاری بود. اغلب زنان به دلیل ازدواج های زودرس در سن سی سالگی به عنوان مادربزرگ محسوب می شدند. در عهد قاجار، وظایف مادری برای مادران به علت ازدواج زودرس فرزندان، چند سال بیشتر نبود؛ به این معنی که مادران میتوانستند از کودکانشان فقط تا سن ۱۱ تا ۱۲ سالگی مراقبت کنند.

زنان در خانواده های معمولی، وظایف دیگری به جز پرورش کودکان داشتند که از آن ها می توان به نظافت منزل، آشپزی، دوخت و دوز لباس‌های افراد خانواده و خرید خارج از منزل اشاره کرد. آنان به کارهای دیگری در کنار این مسئولیتها می پرداختند که شامل قالی بافی، پشم ریسی و دیگر هنرهای دستی بود.

چاقی، یکی از دلایل علاقه ی مردان به زنان قاجار بوده است

ازدواج زنان قاجار

فاصله ی بین کودکی و ازدواج دختران در دوران عهد قاجار، کم بود. ازدواج اکثر دختران در سنین هفت تا سیزده سالگی صورت می گرفت. از عواملی که در افزایش این ازدواج های زودرس، موثر بود میتوان به دستیابی به استقلال اقتصادی، رشد سریع دختران در آن روز و پائین بودن میانگین عمر به دلیل شیوع بیماری اشاره کرد. دختران و پسران از حق انتخاب برای همسر آینده خود برخوردار نبودند. عقد دایم از رایج ترین شکل ازدواج به شمار می رفت.

ازدواج موقت یا صیغه ی دختران و زنان براساس قرارداد و توافق از دیگر شیوه های رایج ازدواج محسوب میشد. خانواده ها به خاطر فقر مالی، رضایت می دادند تا دخترانشان به صورت موقت ازدواج کنند. صیغه کردن زنان در عرف جامعه کاملا قابل قبول بود و پس از این که دوره ی قرارداد زنان صیغه ای تمام میشد به آسانی با شخص دیگری به صورت دائمی، عقد میکردند. شکل دیگر ازدواج شامل دختران یا زنانی می شد که از طریق جنگها و یا دزدیده شدن و یا تجارت برده، اسیر و فروخته می شدند.

نقش زنان قاجار در تولیدات اقتصادی

زنان در عهد قاجاریه، از روش تولید برای خانواده یا امرار معاش در معیشت خانواده، نقش مهمی داشتند که در اقتصاد کشورهم، اثرگذار بود. زنان از نیروی جسمی خود در تولیدات دامپروری و کشاورزی استفاده می کردند. ازدواج با زنان بیوه در میان قبایل ترکمان، اولویت بیشتری داشت؛ چون که آن ها در زمینه ی قالی بافی و دامپروری تجربه داشتند.

ارزش یک زن را مهارت های تولیدی او مشخص می کرد. هر دختری پس از این که ازدواج میکرد؛ فرش دستبافتش را به خانه شوهرش می برد، تا حوصله و وفاداری اش به همسرش را از طریق دقت و حوصله ای که در فرش به خرج داده، مشخص کند.

خدمت کاری زنان به عنوان یکی از عرصه های اشتغال رایج محسوب میشد که با عناوینی همچون« گیس سفید» و دایه در نزد خاندان های متمول شناخته میشد، به طوریکه در به گردش درآوردن چرخ زندگی خانواده های متمول، نقش مهمی داشتند؛ چراکه زنان چنین خانواده هایی، از پرورش کودکان بمنظور حفظ ظاهر اشرافی خودداری می کردند و بعضی از وظایف دیگر زنان خانه دار ، نظیر آشپزی، خرید از بازار و نظافت منزل را نداشتند.

طبابت سنتی با تکیه بر گیاهان دارویی از دیگر مشاغل زنان، علاوه بر مشاغل خدماتی به شمار می رفت. زنان، اقدام به تشکیل بیمارستان و یا درمانگاه عمومی در یکی از تکایای تهران کرده بودند و مراجعان بانوان را معاینه میکردند. سهم زنان دوره قاجار در مبادلات تجاری و بازار، بسیار کم بود؛ یعنی یا مثل فروشندگان دوره گرد در منازل، پارچه می فروختند و یا به دست فروشی در خیابانها می پرداختند.

رایج‌ترین شکل ازدواج زنان قاجار، عقد دائم بود

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش