روزی بدون روزنامه؟!

واقعیت شگفت انگیز و پرنفوذ امروز دنیا و به خصوص جامعه ما فضای مجازی است و این تناقض عجیب دوران ماست که فضای مجازی بر بسیاری از شئون زندگی واقعی ما سایه انداخته است و هر کدام از ما برای انجام امور مختلف به آن مراجعه می کنیم. انسان به عنوان موجود چند بُعدی در زندگی اش متاثر از رسانه ها، نهادها و نیروهای اجتماعی است. اما می توان ادعا کرد هم اکنون قوی ترین نیروی جامعه برای تحت تاثیر قرار دادن مردم فضای مجازی است.

در دهه ۷۰ میلادی، روزی که  «آرپا نِت» به عنوان بستری شبکه مانند برای تبادل اطلاعات در مراکز مهم امنیتی آمریکا، به راه افتاد، هیچ کس گمان نمی کرد شاید روزی این فناوری نه تنها تمام آمریکا بلکه سرتاسر جهان را پوشش دهد و در سیطره خود درآورد. امروزه با ابزاری کم و در دسترس هرکسی به مجموعه وسیعی از منابع اطلاعاتی دسترسی دارد. فضای مجازی در عین خدمات ویژه ای که دارد باعث وابستگی مردم به آن، به خصوص در حوزه هایی شده است که شاید بتوان آن ها را نیاز کاذب نامید.

شکل و عمق این تاثیرگذاری را می توان در اشکال مختلفی پیدا کرد که یکی از آن ها تاثیرگذاری فضای مجازی بر خوانش روزنامه ها به خصوص خود نسخه های مکتوب توسط مخاطبان دیروز و امروز روزنامه هاست. کسانی که زمانی بیشتر نکات آموزشی، اخبار و ابزارهای سرگرمی خود را در رسانه های مکتوب جست وجو می کردند و تاثیر می‌گرفتند اما حالا ممکن است با وجود فضای مجازی، مطالعه رسانه های مکتوب توسط آن ها تحت تاثیر قرار گرفته باشد. بررسی این اثرگذاری از آن جا مهم است که بدانیم رسانه های مکتوب چه برنامه هایی برای بقای خودشان باید انجام دهند تا مجبور به حذف از گیشه های فروش نشوند. در این زمینه نظر چند صاحب نظر را که با سالنامه «مهرنامه» گفت و گو کردند خواهید خواند.

فضای مجازی به بقای رسانه مکتوب کمک می کند یونس شکرخواه دکترای ارتباطات درباره این که چگونه می توان از ظرفیت فضای مجازی برای تداوم روزنامه نگاری سنتی و مکتوب استفاده کرد، می گوید: «بعضی موارد مربوط به مهارت های ارتباطی است. مثل  بعضی روزنامه ها که وب سایت و اینستاگرام هم دارد.

مخاطب این روزنامه در حال چرخش بین این فضاهاست و در حالی که یک اتفاق را در لحظه از طریق وبسایت یا اینستاگرام دنبال می کند فردای آن روز می تواند تحلیلی را هم درباره آن در روزنامه بخواند. بنابراین اگر کسی مهارت کار با فناوری های جدید را پیدا کند این فناوری ها به کمک اش می آید.»دکتر شکرخواه در گفت وگویش تاکید می کند که ماهیت فضای مجازی تهدیدی برای روزنامه ها نیست اگر بتوانند بر عوامل تهدید کننده ای فائق بیایند که داخل خودِ کار روزنامه نگاری مکتوب است.

در حقیقت از نظر این استاد ارتباطات، سرنوشت روزنامه ها دست خودشان است نه فضای مجازی. در ضمن شکرخواه معتقد است فضای مجازی تاثیر مستقیمی روی خوانش روزنامه ها دارد اما چنان چه با تعریف یک چرخه رسانه ای، مخاطب را در سیکلی از محصولات مکتوب و مجازی قرار دهیم ظرفیت فضای مجازی هم به خدمت مطالعه بیشتر روزنامه در می آید با این نوع مدیریت رسانه ای، روزنامه تحت تاثیر فضای مجازی نه تنها قربانی نمی شود بلکه مخاطب بیشتری پیدا خواهد کرد. 

بحران روزنامه، نخریدن ورژن کاغذی آن نیست حسن نمکدوست روزنامه‌نگار، مترجم و استاد علوم ارتباطات درباره این که چرا رسانه های آنلاین بیشتر از مطبوعات خوانده می شوند، می گوید: «در هیچ کشوری به اندازه کشور ما خبرگزاری نمی بینید؛ آن هم خبرگزاری هایی که گرچه عموما خود را مستقل و بدتر از آن صدای ملت معرفی می کنند اما از انواع یارانه مستقیم و غیرمستقیم برخوردارند و نه تنها محتوای تولید خودشان، بلکه محتوای دیگران را هم با کپی پیست کردن، رایگان منتشر می‌کنند. در این شرایط امکانی برای رقابت وجود ندارد.

طبیعی هم هست که مخاطب به جای این که به دکه برود و روزنامه بخرد ترجیح می دهد پای اینترنت بنشیند و هم نسخه های پی دی اف روزنامه ها و هم محتوای خبرگزاری و سایت های خبری را رایگان بخواند.» دکتر نمکدوست باز هم معتقد است: «بحران روزنامه نگاری ما بحران نخریدن ورژن کاغذی آن نیست، بحران نخریدن روزنامه به ماهیت روزنامه است که یک جلوه اش رادیو و تلویزیون است.

با توجه به این که ۳۵ میلیون جوان داریم این اعداد چه برای خبرگزاری، چه سایت و چه روزنامه مناسب این جامعه نیست و دلیل اش هم خیلی ساده است: آدم های این جامعه می خواهند خودشان را در این رسانه ها ببینند به همین دلیل هم حاضر می شوند رسانه ها را بخرند. اما خودشان را در این رسانه ها نمی بینند، مسئله و نیازهای شان را نمی بینند و لاجرم دلزده می شوند.»در حقیقت دکتر نمکدوست بحران رسانه را مختص به روزنامه ها نمی داند و هر آن چه را کارکرد رسانه دارد ، چنان چه نیازی نیافریند و نیازی را منعکس نکند، محکوم به شکست می داند.  نمکدوست هم ماهیت فضای مجازی را تهدیدی برای روزنامه ها نمی داند .

 کلیت مطالعه در نظام آموزشی ما دچار چالش است دکتر فریدون صدیقی استاد ارتباطات و روزنامه نگار پیش کسوت هم در این گفت وگو درباره تاثیر فضای مجازی بر خوانش روزنامه ها می گوید: «من فضا را چندان تهدید کننده نمی بینم. به این دلیل که هیچ کدام نهادینه نشده اند. تا زمانی که نظام آموزشی ما به جایی نرسد که مطالعه و خواندن، اطلاع رسانی و تعامل جای خودشان را پیدا نکنند، صحبت از این که چرا روزنامه خوانده نمی شود، بی فایده است.» در حقیقت این استاد روزنامه نگاری چالش اصلی روزنامه ها را مربوط به این می داند که کلیت مطالعه در نظام آموزشی ما دچار چالش است و عمیق نیست.