احکام نماز مسافر و شک هایش

نماز مسافر در صورتی شکسته است که بداند هشت فرسخ راه را میپیماید

درباره نماز مسافر

انسان باید در سفر، نمازهای چهار ركعتی خود را دو رکعت (شكسته) بخواند مشروط بر آن كه مسافرتش (رفت و برگشت) از هشت فرسخ شرعی كه حدود ۴۵ كیلومتر است كمتر نباشد. مسافر باید نمازهای چهار رکعتی اش (ظهر و عصر و عشا) را شکسته به جا آورد یعنی شبیه نماز صبح آنها را دورکعتی بخواند و شکسته خواندن نماز، هشت شرط دارد. از این رو شروط نماز مسافر در این مقاله برایتان شرح میدهیم.

نیت نماز مسافر

نیت نماز یعنی قصد انجام کاری (یعنی نماز) و در آن باید قصد تقرب داشته باشد، یعنی برای انجام دستور خداوند عالم به جا آورد و لزومی ندارد نیت را از قلب خود بگذراند یا به عنوان مثال به زبان بگوید که دو رکعت نماز ظهر (شکسته) می خوانم قربه الی ا.... به زبان آوردن نیت شرایط نماز مسافر الزامی نیست. بدین ترتیب، اگر مسافر بخواهد برای خواندن نماز ظهر یا عصر یا عشا به نماز بایستد و تکبیر بگوید و نماز را برای قربت، دو رکعتی بخواند، درست است؛ ولی اگر نیت را به زبان آورد، می تواند بگوید نماز ظهر به جامی آورم، قربةالی الله یا دو رکعت نماز ظهر به جا می آورم، قربة الی الله یا نماز ظهر شکسته به جا میآورم، قربةالی الله.

شرایط نماز مسافر

باید توجه داشته باشید که شرایط نماز مسافر، مثل شرایط و خصوصیات دیگر احکام اسلامی در قرآن نیامده است بلکه در سنت به آن اشاره شده است. 

- سفر وی به مقدار مسافت شرعی باشد یعنی رفت و بازگشت او مجموعا هشت فرسخ باشد مشروط به اینکه رفتن وی کم تر از چهار فرسخ نباشد. ابتدای هشت فرسخ را باید از جایی حساب کند که شخص بعد از گذشت از آن محدوده، مسافر به حساب می آید و آن جا اکثراً آخر شهر است ولی در برخی از شهرهای بسیار بزرگ امکان دارد آخر محله باشد و برای شخص مسافری که تصمیم دارد به شهر یا روستایی که وطن وی نمی باشد سفر نماید، انتهای مسافت شرعی، مقصد شخص در آن شهر یا روستا میباشد ، نه اول آن شهر یا روستا چونکه مسافر در آن هنگام در یک روز معمولاً هشت فرسخ راه را طی می کرد. بدین ترتیب اگر رفتن سه فرسخ و برگشتن پنج فرسخ یا بالعکس باشد، باید نماز مسافر بخواند.

- در صورتیکه قبل از رسیدن به هشت فرسخ دودل شوید که بقیۀ راه را‏‎ ‎‏بروید یا نه و همینطور در صورتیکه مرددید مقداری راه بروید و بعد تصمیم بگیرید که بقیۀ‏‎ ‎‏راه را بروید یا نه، اگر باقیماندۀ سفرتان هشت فرسخ باشد یا چهار فرسخ باشد ولی‏‎ ‎‏بخواهید بروید و برگردید، باید نماز مسافر بخوانید ولی اگر راهی که قبل از مردد‏‎ ‎‏شدن و راهی که پس از آن می روید جمعا هشت فرسخ باشد، بنابر احتیاط نماز را‏‎ ‎‏هم به صورت شکسته و هم به صورت تمام بخوانید، هرچند واجب نیست و نماز مسافر است.‏

- از اول سفر، قصد پیمودن هشت فرسخ را داشته باشید، بدین ترتیب اگر از اول قصد پیمودن هشت فرسخ را ندارید و یا قصد پیمودن کم تر از آنرا دارید و پس از رسیدن به مقصد تصمیم بگیرید به جایی بروید که فاصله ی آن مکان با مکان اول کم تر از مسافت شرعی است، ولی از منزل تا آن جا به اندازه ی مسافت شرعی است، بدین ترتیب باید نمازتان را تمام بخوانید یا بعبارتی اگر رفت و برگشت هشت فرسخ باشد، اگرچه روزی که می‏روید همان روز یا شب آن برنگردید، باید نماز مسافر بخوانید، ولی بهتر آن است که در اینصورت ، احتیاط نموده و نمازتان را تمام نیز بخوانید.

- زمانی که می خواهید مسافتی را طی کنید ولی قصد اقامت ده روزه در آن مکان را نداشته باشید، یا اینکه در مکانی به مدت سی روز باقی نمانید درحالی که در اقامتتان شک داشته باشید و همینطور از وطن یا مقر خود در بین راه عبور نکنید، چون عبور از وطن یا مقر و مقداری ماندن در آنها سبب میشود تا سفرتان قطع شود. افرادی که مدام در سفرند و یا سفر کردن جزء برنامه ی زندگانی آن هاست برای نماز مسافر از این حکم مستثنا هستند بدین دلیل که سفر برای آنها جنبه ی عادی دارد نه جنبه فوق العاده.

اگر مسافر بعضى از خصوصیّات نماز مسافر را نداند باید نماز را دو رکعتى تمام کند

- کسانی که سفرشان سفر معصیت است مشمول نماز مسافر نمی شوند به این علت که نماز مسافر یک نوع تخفیف الهی است و کسانی که در راه گناه، سفر می کنند مشمول این نعمت نمیشوند. آنکه برای کار حرام سفر نکند ولی در سفرش کار حرامی به عنوان مثال سرقت کند  در این صورت باید نمازش را تمام بخواند ولی اگر خود سفر، حرام باشد مانند آنکه سفر برای او زیان داشته باشد یا زن بی اجازه شوهر و فرزند با نهی پدر و مادر در صورتی که مخالفت با آن باشد و برای اذیت و ناراحتی یا اسائه ادب به پدر و مادر به سفری برود که بر آن واجب نباشد ولی اگر به عنوان مثال سفر حج واجب باشد باید نماز را شکسته بخواند. حکم سفری که اسباب اذیت پدر و مادر باشد حرام است و انسان در آن سفر باید نمازش را تمام بخواند و روزه هم بگیرد. کسی که سفرش حرام نیست و برای کارِ حرام هم سفر نمی کند هرچند در سفر معصیتی انجام دهد به طور مثال غیبت کند یا شراب بخورد باید نمازش را شکسته بخواند. 

- اگر کسی برای ترک کار واجبی، مسافرت کند نمازش تمام است. پس کسی که بدهکار است در صورتیکه بتواند بدهی اش را بدهد و طلبکار هم مطالبه کند اگر در سفر نتواند بدهی خویش را بدهد و بخصوص برای فرار از دادن قرض، سفر نماید باید نمازش را تمام بخواند ولی اگر مخصوصاً برای ترک واجب، مسافرت نکند باید نماز مسافر بخواند و احتیاط آن است که هم شکسته و هم تمام بخواند. اگر سفر وی سفرِ حرام نباشد ولی حیوان سواری یا مرکب دیگری که سوار است غصبی باشد نمازش شکسته است ولی اگر در زمین غصبی مسافرت کند بنابر احتیاط واجب باید نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.

- کسی که از صحرانشینهائی نباشد که در بیابانها گردش می کند و هرکجا که برای خود آب و خوراک پیدا کند، می ماند و پس از چندی به جای دیگر می رود. صحرانشینها در این مسافرتها نباید نماز مسافر بخوانند و باید آنرا تمام بخوانند.

- شخصی که «کثیر السفر» نباشد ولی کسی که کارش متوقف بر سفر است یعنی کسانی مانند راننده و کشتیبان، پستچی و چوپان، یا کسی که زیاد سفر می کند اگرچه کار او متوقف بر آن نباشد،  مانند کسی که سه روز در هفته در مسافرت باشد هرچند برای تفریح و سرگرمی یا سیاحت باشد، نباید نماز مسافر بخواند بلکه باید تمام بخواند.

- مسافری که به حد ترخص نرسیده (نقطه ای که صدای اذان شهر را نشنود و یا دیوارهای شهر را نبیند) نباید نماز مسافر بخواند چون هنوز از قلمرو شهر بیرون نرفته و عنوان مسافر بخود نگرفته است.

در روایات سنی و شیعه، از نماز قصر بعنوان نماز مسافر یاد شده است

نماز مسافر در قرآن و سنت

اصطلاح نماز قصر یا نماز مسافر، در مقابل نماز تمام بکار می رود. مسافر با شرایطی، طبق حکم نماز قصر، باید نمازهای چهار رکعتی اش را دو رکعتی بخواند. مستند این حکم، آیه ۱۰۱ سوره نساء است: وَإِذَا ضَرَ بْتُمْ فِی الْأَرْ ضِ فَلَیْسَ عَلَیْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُ وا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن یَفْتِنَكُمُ الَّذِینَ كَفَرُ وا

و چون در زمین سفر کردید، اگر بیم داشتید که آنان که کفر ورزیده اند به شما آزار برسانند، گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید.

در منابع اهل سنّت و شیعه آمده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله)  در سفر، نمازهای چهار رکعتی اش را دو رکعت می خوانده است در منابع حدیثی و فقهی باب هایی به بحث نماز مسافر اختصاص یافته است.

فلسفه شکسته بودن نماز مسافر

احکام اسلامی تابع مصالح و مفاسد است که در مواردی بیان شده و در موردهای دیگر به آن اشاره ای نشده است. نماز مسافر (و همینطور افطار روزه‌دار ) در سفر، در روایات اسلامی، بعنوان هدیه و تخفیفی از طرف خداوند و همچنین به دلیل تغییر شرایط و خستگی و مشغولیت انسان در سفر دانسته شده است.

در روایتی از امام صادق (ع) به نقل از رسول خدا (ص) درباره‌ی نماز مسافر آمده است که فرموده:خداوند هدیه ای به من و امتم کرامت فرموده که به دیگر امت ها نداده است... افطار کردن روزه و شکسته شدن نماز در سفر؛ پس هر کس چنین نکند، هدیه خداوند را رد کرده است.

کسی که شغلش مسافرت نیست باید نماز مسافر را شکسته بخواند

گردآوری: بخش مذهبی سرپوش