مروری بر زندگی پروین اعتصامی، شاعر تربیت و اخلاق

 پروین اعتصامی یکی از پرآوازه ترین شاعران ایرانی است که علاقه مندان شعر فارسی، او را شاعر تربیت و اخلاق می دانند. اشعار پروین اعتصامی اغلب با مضامینی تعلیمی سروده شده است و سعی در آموزش مسائل اخلاقی دارد. رخشنده اعتصامی متخلص به پروین فرزند میرزایوسف اعتصامی، ۲۵ اسفند ۱۲۸۵، در شهر تبریز دیده به جهان گشود.

او تحت تعلیم پدرش که مردی ادیب و دانشمند بود، ادبیات را آموخت و از هشت سالگی، شعر سرودن را آغاز کرد. پس از آن، تحصیلات خود را در مدرسه آمریکایی ایران کلیسا ادامه داد و به پایان رساند و مدتی در همان جا به تدریس پرداخت. پروین با پسر عمویش ازدواج کرد ولی مشهور است که همسرش با روحیه نظامی خود سبب تلخی زندگی اش شد و برای همین پس از چند ماه، از هم جدا شدند. پروین به تشویق ملک الشعرا بهار در سال۱۳۱۵ دیوان خود را توسط چاپخانه مجلس منتشر کرد.

به پاس زحمات فراوان پروین اعتصامی در زمینه شعر معاصر ایران و سبک شعر مناظره ای، روز بیست و پنجم اسفندماه (۱۶ مارس)، روز بزرگداشت پروین اعتصامی شاعر ایرانی نام گذاری شده است.

آثار و سبک شعری پروین

دیوان پروین اعتصامی، شامل ۲۳۸ قطعه شعر است که از آن میان، ۶۵ قطعه به صورت مناظره است. اشعار پروین اعتصامی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیده انتقادی به تصویر کشیده است. در میان اشعار پروین، تعداد زیادی شعر به صورت مناظره میان اشیا، حیوانات و گیاهان وجود دارد. درون مایه اشعار او بیشتر درباره غنیمت دانستن وقت و فرصت ها، نصیحت های اخلاقی، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان و ضعیفان و ناپایداری دنیاست. در شعر پروین استفاده هایی از سبک شاعران بزرگ پیشین نیز شده است.

ملک الشعرا بهار در مقدمه ای که بر دیوان وی می نویسد، می گوید: «این دیوان ترکیبی است از دو سبک و شیوه لفظی و معنوی آمیخته با سبکی مستقل و آن دو یکی شیوه خراسان است خاصه استاد ناصر خسرو قبادیانی و دیگر شیوه شعرای عراق و فارس است به ویژه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی علیه الرحمه و از حیث معانی نیز بین افکار و خیالات حکما و عرفاست و این جمله با سبک و اسلوب مستقلی که خاص عصر امروزی و بیشتر پیرو تجسم معانی و حقیقت جویی است ترکیب یافته و شیوه ای بدیع و فاضلانه به وجود آورده است.»

اشعار پروین را می توان به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول به سبک خراسانی گفته شده و شامل اندرز و نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصر خسرو  شبیه است. دسته دوم اشعاری که به سبک عراقی گفته شده و بیشتر جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی نزدیک است. این دسته از اشعار پروین شهرت بیشتری دارند.

قتل یا مرگ طبیعی

سال هاست علت مرگ پروین در کتاب ها، حصبه یا ذات الریه بیان شده که به عنوان نمونه می توان به کتاب ابوالفتح اعتصامی برادر پروین در «با نام جاودانه پروین» اشاره کرد که در آن نوشته شده است : «سرانجام سوم فروردین ۱۳۲۰ فرا رسید، پروین بی هیچ سابقه قبلی بیمار شد. بیماری پروین از همان ابتدا حصبه تشخیص داده شد.»

پژوهشگران هم بیشتر بر این باورند که علت مرگ پروین بیماری بوده است؛ اما در این میان، برخی نظرات دیگری را مطرح می کنند. به عنوان مثال دکتر محمدرضا سنگری در مراسمی که برای سالروز تولد پروین بود علت مرگ او را نه حصبه و بیماری؛ بلکه قتل اظهار کرد. نویسندگان دیگری هم این ادعا را مطرح کردند که پروین به دلیل مخالفت با دستگاه حاکم، به قتل رسیده است. معتقدان به این ادعا، دلایلی هم برای این موضوع ذکر می کنند.

از جمله امتناع پزشک معالج پروین برای رفتن بر سر بالین شاعر اما با این حال علی میرانصاری، پژوهشگر و نویسنده کتاب «اسنادی از مشاهیر ادب ایران» در همین باره به «تسنیم» گفته است: «تاکنون درباره زندگی و اشعار پروین اعتصامی، اظهار نظرهایی شده است که اعتبار چندانی ندارد؛ نمونه ای از این موارد، اظهار نظرهای گرکانی درباره شعرهای پروین و همچنین اظهار نظری درباره نحوه درگذشت اوست.

اولین بار موضوع قتل پروین از سوی نویسنده ای که با نام «کوروش» تخلص می کرد، مطرح شد اما تاکنون سند معتبری در این زمینه ارائه نشده است یا من در تحقیقاتم به آن برنخورده ام.» با توجه به آن چه از اسناد و مجموع گفتارها بر می آید می توان گفت اسنادی که تاکنون برای مرگ طبیعی پروین ارائه شده، دارای اعتبار بیشتری است.