پنجشنبه ۰۱ آذر ۱۴۰۳
کد مقاله: ۹۹۰۸۰۰۰۲۲

قالب شعری قصیده چیست؟ + انواع و ارکان اصلی قصیده

تعریف قصیده,قصیده,قالب شعری قصیدهپیشینهٔ قصیده به شعر عربی در دوران جاهلیت می رسد
قصیده قالب رایج شعر فارسی از ابتدای قرن چهارم تا پایان قرن ششم است ولی اوج قصیده سرائی در قرون پنجم و ششم است. در قرن ششم بر اثر تحولات سیاسی و اجتماعی که رخ می دهد بازار مدح از رونق می افتد و تصوف رواج می یابد و قصیده که اصل موضوع آن ستایش ممدوح در پایان شعر است جای خود را به دیگر قالب های شعری می دهد.

قصیده چیست؟

قصیده یک قالب شعر کلاسیک فارسی است. موضوع قصاید مدح پادشاهان و بزرگان، تبریک جشن ها، توصیف طبیعت و گاه پند و اندرز است. در این نوع شعر بیت اول با مصراع های زوج هم قافیه است. شاعران ایرانی قصیده را از شعر عربی گرفته اند. تفاوت قصیده با قالبِ غزل در تعداد ابیات و موضوع شعر است. کمی یا زیادیِ بیت های قصاید به اهمیت موضوع، قدرت و قوّت طبع شاعر و نوع قافیه و اوزان شعری بستگی دارد. شاعر میتواند قصیده را در وزن های گوناگونی بسراید.

پیشینه قصیده

اگرچه پیشینهٔ قصیده به شعر عربی در دوران جاهلیت می رسد، لیکن در شعر فارسی از قرن سوم هجری رواج یافت و دوران اوج شکوه آن تا قرن ششم هجری بوده است. از قرن هفتم به بعد، به دلیل از بین رفتن دربارهای مقتدری که مشوق شاعران مدیحه سرا بودند، قصیده رو به ضعف نهاد. موضوع قصیده ها از قرن نهم به بعد، بیشتر تجلیل و ستایش اولیای دین است. در دوران متأخر، ملک الشعرا بهار با وارد کردن مضمون های اجتماعی و سیاسی در قصیده ها، رنگ تازه ای به قصیده داد و این قالب شعری را احیا کرد.

انواع قصیده

انواع قصیده عبارتست از:

۱. قصیده مدحی

۲. قصیده مذهبی و فلسفی

۳. قصیده اخلاقی و زهدی

۴. قصیده سیاسی و اجتماعی

معروف ترین قصیده سرایان مدیحه گو، رودکی، منوچهری دامغانی، فرخی سیستانی، عنصری بلخی، انوری و خاقانی هستند.

ارکان اصلی قصیده

قصیده شعری است که قافیه مصراع اول با قافیه های مصراع های زوج مصراع های دوم یکسان است و تعداد ابیات آن از ۱۵ بیت بیشتر است.

تفاوت غزل و قصیده,مقایسه غزل با قصیده,قصیدهدر قصیده، مصراع اول با  مصراع های زوج مصراع های دوم هم قافیه است

ارکان اصلی قصیده از شش بخش تشکیل می شود:

۱- مطلع:

بیت اوّل قصیده را مطلع می نامند که باید در لفظ و معنی جذّاب و دلنشین باشد و دو مصرع آن هم قافیه باشد. 

۲- تغزّل:

بیت های ابتدایی قصیده که به مدح و ستایش شخص یا معشوق و توصیف زیبایی های آن پرداخته باشد، تغزل نامیده می شود. در صورتی که در بیت های اول، شاعر به توصیف طبیعت و تداعی روزگار جوانی پرداخته باشد نیز، به آن تشبیب یا نسیب گویند.

۳- تخلص:

تخلص، بیت یا بیت هایی است که شاعر بطور ماهرانه ای با استفاده از آن، برای خارج شدن از مقدمه و تغزل و وارد شدن به تنه اصلی قصیده، از آن استفاده می کند. معنا و مفهوم تخلص در قالب قصیده، با قالب شعری غزل متفاوت است؛ در قالب شعری غزل، تخلص، نام شاعر یا عنوانی است که شاعر برای معرفی خود در شعر به کار می برد.

۴- تنهٔ اصلی قصیده:

اصلی ترین بخش قصیده، تنه اصلی قصیده است که تمام مقصود و منظور شاعر را شامل می شود. این تنه معمولاً شامل مضامین و محتوایی مانند مدح و ستایش، وصف، موعظه، پند و اندرز، عرفان و اخلاق و مسائل اجتماعی و سیاسی است.

۵- شریطه و دعا:

شاعران معمولاً در ابیات پایانی قصیده با ذکر شرط هایی برای ممدوح خود آرزوی دوام و بقاء می کنند.

۶- مقطع:

بیت آخر قصیده مقطع نام دارد که معمولاً شاعران در آن به هنرنمایی پرداخته، در انتخاب الفاظ و مفاهیم تلاش زیادی می نمایند.

وجه تسمیه

الف) از جهت ردیف و قافیه:

چنانچه واژه قافیه قصیده مبتنی بر الف باشد آنرا قصیده الفی گویند و اگر مبتنی بر ب باشد آنرا قصیده بائی یا بائیه گویند و در تمامی حروف الفبا بر همین منوال است.

قصیده,تعریف قصیده و غزل,شرح قصیدهشاعر میتواند قصیده را در وزن های گوناگونی بسراید

ب) از نظر پیش درآمد:

چنانچه تشبیب قصیده در مورد بهار یا خزان باشد، آنرا بهاریه یا خزایند و امثال آن نام نهند.

ج) از جهت موضوع اصلی:

چنانچه قصیده در مدح یا ذم کسی سروده شود آنرا مدحیه یا ذمیه و امثال آن می نامند.

شکل و ساختار قالب شعری قصیده  

در سرایش قصیده، معمولاً شاعر اول برای آماده نمودن ذهن مخاطب و جهت درک بهتر مقصود او، ابیاتی را در ذکر سجایای محبوب یا تعریف و توصیف مناظر طبیعی مانند بهار و پائیز – غروب و طلوع و دشت و دمن می آورد که در واقع به منزله مقدمه و پیش درآمد قصیده است که اصطلاحاً به آن تشبیب یا نسیب هم می گویند و چون در غزل نیز اینگونه است به این مقدمه تغزّل هم گفته می شود. بعد از تشبیب، شعر با بیانی لطیف و تخیلی قوی به اصل مقصود خود می پردازد این بیت را که در آن گریز به مقصود اصلی صورت ميگیرد «بیت تخلص و بیت خروج» می نامند. صفت حسن تخلص در نوع قصاید معمول است.

قالب شعر را میتوان شکل شعر هم تعریف کرد که به دو صورت شکل ظاهری و شکل ذهنی (درونی) است. منظور از شکل ظاهری همان وزن یا بی وزنی شعر، تفاوت در کوتاهی و بلندی یا تساوی مصرع ها، شباهت ها و تفاوت های قافیه ها با هم و در آخر صداها و حرکات ظاهری است. غالبا تعداد بیت های قالب قصیده بین ۱۴ تا ۶۰ بیت میتواند باشد. حتی در دیوان برخی از شعرا قصیده هایی با تعداد بیت هایی بیش از ۱۷۰ تا ۲۰۰ هم دیده شده است. از نکات دیگری که در قالب شعری قصیده میتوان دید وجود وحدت موضوع بین بیت های قصیده است که البته با گذشت زمان این خصوصیت کمرنگ تر شده است.

قصیده,قصیده سرا,قالب شعری غزل قصیدهغالبا تعداد بیت های قالب قصیده بین ۱۴ تا ۶۰ بیت میتواند باشد

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش

  • 21
  • 9
۵۰%
همه چیز درباره
نظر شما چیست؟
انتشار یافته: ۰
در انتظار بررسی:۰
غیر قابل انتشار: ۰
جدیدترین
قدیمی ترین
مشاهده کامنت های بیشتر
هیثم بن طارق آل سعید بیوگرافی هیثم بن طارق آل سعید؛ حاکم عمان

تاریخ تولد: ۱۱ اکتبر ۱۹۵۵ 

محل تولد: مسقط، مسقط و عمان

محل زندگی: مسقط

حرفه: سلطان و نخست وزیر کشور عمان

سلطنت: ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰

پیشین: قابوس بن سعید

ادامه
بزرگمهر بختگان زندگینامه بزرگمهر بختگان حکیم بزرگ ساسانی

تاریخ تولد: ۱۸ دی ماه د ۵۱۱ سال پیش از میلاد

محل تولد: خروسان

لقب: بزرگمهر

حرفه: حکیم و وزیر

دوران زندگی: دوران ساسانیان، پادشاهی خسرو انوشیروان

ادامه
صبا آذرپیک بیوگرافی صبا آذرپیک روزنامه نگار سیاسی و ماجرای دستگیری وی

تاریخ تولد: ۱۳۶۰

ملیت: ایرانی

نام مستعار: صبا آذرپیک

حرفه: روزنامه نگار و خبرنگار گروه سیاسی روزنامه اعتماد

آغاز فعالیت: سال ۱۳۸۰ تاکنون

ادامه
یاشار سلطانی بیوگرافی روزنامه نگار سیاسی؛ یاشار سلطانی و حواشی وی

ملیت: ایرانی

حرفه: روزنامه نگار فرهنگی - سیاسی، مدیر مسئول وبگاه معماری نیوز

وبگاه: yasharsoltani.com

شغل های دولتی: کاندید انتخابات شورای شهر تهران سال ۱۳۹۶

حزب سیاسی: اصلاح طلب

ادامه
زندگینامه امام زاده صالح زندگینامه امامزاده صالح تهران و محل دفن ایشان

نام پدر: اما موسی کاظم (ع)

محل دفن: تهران، شهرستان شمیرانات، شهر تجریش

تاریخ تاسیس بارگاه: قرن پنجم هجری قمری

روز بزرگداشت: ۵ ذیقعده

خویشاوندان : فرزند موسی کاظم و برادر علی بن موسی الرضا و برادر فاطمه معصومه

ادامه
شاه نعمت الله ولی زندگینامه شاه نعمت الله ولی؛ عارف نامدار و شاعر پرآوازه

تاریخ تولد: ۷۳۰ تا ۷۳۱ هجری قمری

محل تولد: کوهبنان یا حلب سوریه

حرفه: شاعر و عارف ایرانی

دیگر نام ها: شاه نعمت‌الله، شاه نعمت‌الله ولی، رئیس‌السلسله

آثار: رساله‌های شاه نعمت‌الله ولی، شرح لمعات

درگذشت: ۸۳۲ تا ۸۳۴ هجری قمری

ادامه
نیلوفر اردلان بیوگرافی نیلوفر اردلان؛ سرمربی فوتسال و فوتبال بانوان ایران

تاریخ تولد: ۸ خرداد ۱۳۶۴

محل تولد: تهران 

حرفه: بازیکن سابق فوتبال و فوتسال، سرمربی تیم ملی فوتبال و فوتسال بانوان

سال های فعالیت: ۱۳۸۵ تاکنون

قد: ۱ متر و ۷۲ سانتی متر

تحصیلات: فوق لیسانس مدیریت ورزشی

ادامه
حمیدرضا آذرنگ بیوگرافی حمیدرضا آذرنگ؛ بازیگر سینما و تلویزیون ایران

تاریخ تولد: تهران

محل تولد: ۲ خرداد ۱۳۵۱ 

حرفه: بازیگر، نویسنده، کارگردان و صداپیشه

تحصیلات: روان‌شناسی بالینی از دانشگاه آزاد رودهن 

همسر: ساناز بیان

ادامه
محمدعلی جمال زاده بیوگرافی محمدعلی جمال زاده؛ پدر داستان های کوتاه فارسی

تاریخ تولد: ۲۳ دی ۱۲۷۰

محل تولد: اصفهان، ایران

حرفه: نویسنده و مترجم

سال های فعالیت: ۱۳۰۰ تا ۱۳۴۴

درگذشت: ۲۴ دی ۱۳۷۶

آرامگاه: قبرستان پتی ساکونه ژنو

ادامه

حکایت های اسرار التوحید اسرار التوحید یکی از آثار برجسته ادبیات فارسی است که سرشار از پند و موعضه و داستان های زیبا است. این کتاب به نیمه ی دوم قرن ششم هجری  مربوط می باشد و از لحاظ نثر فارسی و عرفانی بسیار حائز اهمیت است. در این مطلب از سرپوش تعدادی از حکایت های اسرار التوحید آورده شده است.

...[ادامه]
ویژه سرپوش