معرفی انواع آرایه های ادبی

آرایه های ادبی از دو بخش بیان و بدیع تشکیل شده است

انواع آرایه های ادبی

توجه کنید که آرایه­ ها، صرفا شامل شعر و سخن منظوم نیست؛ بلکه بسیاری از آرایه­ ها در نثر نیز کاربرد دارد که از آن ها می توان به تشبیه، کنایه، مجاز، سجع، جناس، تضاد، ایهام، تلمیح، مبالغه، تناسب و … اشاره کرد. نویسندگان برای زیبایی و اثربخشی نوشتۀ خود در دوره­ های مختلف و به خصوص در نثرهای فنی و مصنوع، از آرایه­ های ادبی بهرۀ فراوان برده ­اند ولی چون تشخیص آرایه­ های ادبی در شعر نسبت به نثر، دشوارتر است و شاعران، بیشتر از نویسندگان برای مضمون پردازی و سخن­ آرایی و پوشیده سخن گفتن، به آرایه­ های ادبی پرداخته­ اند و همچنین گزیده گویی و جابه ­جایی ارکان جمله در شعر، برخلاف نثر موجب دشواری فهم معنا و مفهوم سخن می­ شود، به همین خاطر به شواهد شعری و آثار منظوم در شرح آرایه ­ها، بیشتر پرداخته می ­شود.

به فنونی که رعایت آنها بر جلوه ها و جنبه های زیبایی و هنری سخن می افزاید؛ آرایه های ادبی یا صناعات ادبی یا صنایع بدیع در ادبیات فارسی می گویند. صنایع ادبی، برگرفته از تناسب هایی آوایی و تناسب های معنایی می باشد.

- آرایه ادبی تشبیه:

اگر بین دو یا چند پدیده، مشابهتی دیدید؛ به چنین حالتی تشبیه می گویند. هرتشبیهی دارای چهار رکن و پایه میباشد که این ارکان، نظیر مشبّه، مشبّهٌ به، ادات تشبیه، وجه تشبیه است.

- آرایه ادبی استعاره:

به نوعی تشبیه كه در آن یكی از طرفین تشبیه( مشبه یا مشبه به) را ذكر و طرف دیگر را اراده کنند؛ استعاره میگویند.

- آرایه ادبی مجاز:

واژه ای که در غیر معنی اصلی آن استفاده شود را آرایه ادبی مجاز می گویند .پیوند و تناسبی كه باعث ارتباط معنی حقیقی و مجازی به یکدیگر میشود را علاقه میگویند.

- آرایه ادبی كنایه:

آرایه ادبی كنایه به سخنی اطلاق میشود كه یك معنی ظاهری و نزدیك به ذهن و یك معنی باطنی و دور از ذهن داشته باشد و منظور از آن سخن، معنی باطنی و دور از ذهن باشد.

- آرایه ادبی سجع:

به آهنگی که از كلمات پایانی دو جمله یا بیشتر بوجود می آید را سجع میگویند .سجع موجب افزایش موسیقی لفظی و تأثير کلام می شود. کاربرد سجع، بیشتر برای نثر میباشد ولی در برخی از مواقع برای شعر نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

- آرایه ادبی موازنه:

هرگاه کلمات پایانی جمله ها در دو مصراع یا دو جمله، هم وزن باشند ولی واج های پایانی آن ها با هم فرق داشته باشند؛ آرایه موازنه در بین آن ها وجود دارد.

صناعات ادبی نام دیگر آرایه‌های ادبی میباشد

- آرایه ادبی ترصیع:

هرگاه کلمه های پایان جمله ها در دو مصراع یا دو جمله،  هم وزن باشند و نیز دارای یک واج پایانی باشند، آرایه ترصیع در بین آن ها وجود دارد .

- آرایه ادبی جناس:

به یكسانی یا شباهت بسیار دو واژه یا بیشتر، جناس میگویند. ارکان جناس به تلفّظ و اختلاف در معنی کلماتی می گویند که پدید آورندۀ جناس است. گاهی اركان جناس در تلفظ با هم یكسان هستند و تنها تفاوتشان در معنی است.

- آرایه ادبی اشتقاق :

به استفاده از واژه های هم ریشه كه موجب نزدیکی واج های آن ها به هم میشود؛ آرایه اشتقاق میگویند.

- آرایه ادبی تكرار :

درصورت استفاده از كلمه ای در كلام برای دو مرتبه یا بیشتر، بگونه ای كه بر موسیقی درونی و تأثیر سخن بیفزاید؛ آرایه ادبی تكرار میگویند.

- آرایه ادبی تصدیر :

آرایه تصدیر به واژه ای اطلاق میشود که در آغاز و پایان بیتی تكرار شود.

- آرایه ادبی مراعات نظیر :

آرایه ادبی مراعات نظیر، واژه های یك مجموعه ایست كه با هم از نظر جنس، نوع، مكان، زمان، همراهی و ….. تناسب دارند.

پركاربردترین آرایه در شعر و نثر فارسی را مراعات نظیر میگویند. درواقع اركان تشبیه و آرایه تضاد، نوعی مراعات نظیر است.

- آرایه ادبی تلمیح: 

آرایه تلمیح به هر نوع حدیث، خاطره، داستان، ضرب المثل، آیه، شعر و موضوعی گفته میشود كه اغلب مردم از آن سابقه ذهنی دارند.

- آرایه لفّ ونشر:

درصورت آوردن دو یا چند جزء از کلام بدون توضیحی در پی هم( لف) و سپس آوردن توضیحات مربوط به هر یک در پی هم( نشر)، آرایه لف و نشر شکل می گیرد.

- آرایه تلمیح:

هر گاه یک بیت یا عبارتی، یادآور داستان و افسانه، رویدادی تاریخی و مذهبی یا آیه و حدیثی یا … باشد بدون آنکه درباره ی موضوع، تعریف مستقیمی شده باشد؛ آن بیت یا عبارت، آرایه تلمیح دارد.

- آرایه تضمین:

شاعر یا نویسنده، با آوردن بخشی از نوشته فردی دیگر در میان اثر خود، آن شعر یا نوشته را تضمین کرده است. این نکته را در نظر داشته باشید که باید نوشته عینا تکرار شود و داخل« ...» بیان شود.

آرایه‌های ادبی بر جلوه‌ها و جنبه‌های زیبایی و هنری سخن می‌افزاید

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش