احکام نماز چیست؟

احکام نماز

روح و حقيقت نماز چند چيز است:

- اخلاص و نيت قرب كه شخص نماز را بدون ريا و در نظر گرفتن مسائل جنبي، خالص به نيت قربة الي الله به جا آورد.

- با حضور قلب انجام دهد طوري كه تمام توجه خود را به كار گيرد و با حالت خضوع و خشوع رو به قبله بايستد و چشم بر سجده گاه خود افكند.

- معناي آنچه را  که در نماز مي گويد بداند، البته ممكن است كسي معاني را نفهمد ولي حضور قلب داشته باشد.

- هنگام نماز خواندن  عظمت خدا را به ياد آورد و خوف و اضطراب از عظمت جلال الهي براي او حاصل شود.

- بين خوف و رجا باشد، يعني بنده بايد در حال نماز از گناهان خود ترسان و به پاداش و ثواب الهي اميدوار باشد.

- به سبب گناهاني كه مرتكب شده شرمنده باشد و خود را ضعيف و خوار شمارد و در اين حال با پروردگار سخن بگويد. روايتي است از پيامبر(ص) كه فرمود؛ نمازي است كه نصف آن پذيرفته مي شود و نمازي هست كه يك سوم يا يك چهارم يا يك پنجم تا يك دهم آن قبول مي شود و نمازي است كه چون جامه كهنه درهم پيچيده شده بر چهره به جاي آورنده اش زده مي شود. همانا از نماز براي تو نتيجه اي نيست جز آن مقدار كه در آن اقبال و حضور قلب داشته اي.

نماز حركاتي است برخاسته از آگاهي و شناخت خداوند كه به فرمان او و براي او و انس با او قيام مي كنيم. لذا قرآن ما را از گزاردن نماز در حال مستي و كسالت نهي كرده تا انسان آنچه را در نماز مي گويد با توجه و آگاهي باشد. نماز هنرنمايي الهي است كه خداوند تمام ارزش ها را در نماز جا داده است. ياد خدا ارزش و تنها وسيله آرام بخش دل هاست و نماز ياد خدا است.

آداب و احکام نماز

** احکام نماز

- واجبات نماز

‏‏واجبات نماز یازده چیز است: اول: نیت، دوّم: قیام یعنی (ایستادن)، سوّم:‏‎ ‎‏تَکبِیرَةُ الاحرامِ یعنی گفتن الله اکبر در اول نماز، چهارم: رکوع، پنجم: سجود، ششم:‏‎ ‎‏قرائت، هفتم: ذکر، هشتم: تشهد، نهم: سلام، دهم: ترتیب، یازدهم: موالات یعنی پی‏‎ ‎‏در پی بودن اجزاء نماز.‏

 بعضی از واجبات نماز رکن است، یعنی اگر انسان آنها را به جا‏‎ ‎‏نیاورد، یا در نماز اضافه کند عمداً باشد یا اشتباهاً، نماز باطل می شود. و بعضی دیگر‏‎ ‎‏رکن نیست، یعنی اگر عمداً کم یا زیاد شود، نماز باطل می شود و چنانچه اشتباهاً کم‏‎ ‎‏یا زیاد گردد نماز باطل نمی شود.

رکن نماز پنج چیز است:

اول: نیت. دوم:‏‎ ‎‏تکبیرة الاحرام. سوم: قیام در موقع گفتن تکبیرة الاحرام و قیام متصل به رکوع، یعنی‏‎ ‎‏ایستادن پیش از رکوع. چهارم: رکوع. پنجم: دو سجده.‏‏‏ ‏

‏‏- نیت‏

‏‏ ‏انسان باید نماز را به نیت قربت، یعنی برای انجام فرمان خداوند‏‎ ‎‏عالم به جا آورد و لازم نیست نیت را از قلب خود بگذراند یا مثلاً به زبان بگوید که‏‎ ‎‏چهار رکعت نماز ظهر می خوانم قربةً الی الله.

- تکبیرة الاحرام‏

‏‏ ‏ گفتن الله اکبر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف‏‎ ‎‏(الله) و حروف (اکبر) و دو کلمه (الله و اکبر) را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو‏‎ ‎‏کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلاً ترجمۀ آن را به‏‎ ‎‏فارسی بگوید صحیح نیست.‏

‏‏- قیام (ایستادن)‏

‏‏ ‏ قیام در موقع گفتن تکبیرة الاحرام و قیام پیش از رکوع که آن را قیام‏‎ ‎‏متصل به رکوع می گویند رکن است، ولی قیام در موقع خواندن حمد و سوره و قیام‏‎ ‎‏بعد از رکوع رکن نیست و اگر کسی آن را از روی فراموشی ترک کند، نمازش صحیح‏‎ ‎‏است.

‏‏- قرائت‏

در رکعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه، انسان باید اول حمد و‏‎ ‎‏بعد از آن یک سورۀ تمام بخواند.‏

‏‏- رکوع‏

‏‏ ‏در نماز در هر رکعت بعد از قرائت باید به اندازه ای خم شود که بتواند‏‎ ‎‏دست را به زانو بگذارد و این عمل را رکوع می گویند.‏

‏‏

- سجود‏

 نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، بعد از‏‎ ‎‏رکوع دو سجده کند و سجده آن است که پیشانی و کف دو دست و سر دو زانو و سر‏‎ ‎‏دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.‏

واجبات و احکام نماز

‏‏

چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است‏

‏‏برای نماز خواندن باید بر زمین و چیزهای غیرخوراکی که از زمین می روید، مانند‏‎ ‎‏چوب و برگ درخت سجده کرد و سجده بر چیزهای خوراکی و پوشاکی صحیح‏‎ ‎‏نیست و نیز سجده کردن بر چیزهای معدنی مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه باطل‏‎ ‎‏است اما سجده کردن بر سنگهای معدنی مانند سنگ مرمر و سنگهای سیاه اشکال‏‎ ‎‏ندارد.‏

احتیاط واجب آن است که بر برگ درخت مو، اگر تازه باشد‏‎ ‎‏سجده نکنند.‏

 سجده بر چیزهایی که از زمین می روید و خوراک حیوان است‏‎ ‎‏مثل علف و کاه صحیح است.‏

‏‏- تشهّد‏

 در رکعت دوم تمام نمازهای واجب و رکعت سوم نماز مغرب و‏‎ ‎‏رکعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا باید انسان بعد از سجده دوم بنشیند و در حال‏‎ ‎‏آرام بودن بدن تشهد بخواند یعنی بگوید: ‏‏اَشهَدُ اَن لا اِلهَ اِلاَّ الله وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ‏‎ ‎‏اَشهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ اَللهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.‏

‏‏- سلام نماز‏

‏‏ بعد از تشهد رکعت آخر نماز مستحب است در حالی که نشسته و‏‎ ‎‏بدن آرام است بگوید:‏‏ اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُهُ ‏‏و بعد از آن باید‏‎ ‎‏بگوید: ‏‏اَلسَّلامُ عَلَیکُم ‏‏و احوط استحبابی آن است که ‏‏وَ رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُهُ ‏‏را اضافه‏‎ ‎‏نماید، یا بگوید: ‏‏اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلَی عِبادِ الله الصّالِحِینَ.‏

‏‏- ترتیب‏

 اگر عمداً ترتیب نماز را به هم بزند، مثلاً سوره را پیش از حمد‏‎ ‎‏بخواند، یا سجود را پیش از رکوع به جا آورد، نماز باطل می شود.‏

‏‏- مُوالات‏

 انسان باید نماز را با موالات بخواند، یعنی کارهای نماز مانند‏‎ ‎‏رکوع و سجود و تشهد را پشت سر هم به جا آورد و چیزهایی را که در نماز می خواند‏‎ ‎‏بطوری که معمول است پشت سرهم بخواند و اگر به قدری بین آنها فاصله بیندازد که‏‎ ‎‏نگویند نماز می خواند نمازش باطل است.‏

 قُنوت

‏‏در تمام نمازهای واجب و مستحب پیش از رکوع رکعت دوم،‏‎ ‎‏مستحب است قنوت بخواند، و در نماز وتر با آن که یک رکعت می باشد، خواندن‏ ‎‏قنوت پیش از رکوع مستحب است، و نماز جمعه در هر رکعت یک قنوت دارد و نماز‏‎ ‎‏آیات پنج قنوت و نماز عید فطر و قربان در رکعت اول پنج قنوت و در رکعت دوّم‏‎ ‎‏چهار قنوت دارد.‏

 تعقیب نماز

‏‏یکی از مستحبات بعد از نماز این است که  انسان بعد از نماز مقداری مشغول تعقیب یعنی‏ خواندن ذکر و دعا و قرآن شود. و بهتر است پیش از آن که از جای خود حرکت کند و‏‎ ‎‏وضو و غسل و تیمم او باطل شود، رو به قبله تعقیب را بخواند و لازم نیست تعقیب به‏‎ ‎‏عربی باشد، ولی بهتر است چیزهای را که در کتابهای دعا دستور داده اند بخواند، و‏‎ ‎‏از تعقیب هایی که خیلی سفارش شده است، تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها‏‎ ‎‏است که باید به این ترتیب گفته شود: ۳۴ مرتبه ‏‏الله اکبر، ‏‏بعد ۳۳ مرتبه ‏‏الحمدلله ‏‏بعد‏‎ ‎‏از آن ۳۳ مرتبه ‏‏سبحان الله ‏‏و می شود ‏‏سبحان الله ‏‏را پیش از ‏‏الحمدلله ‏‏گفت ولی بهتر‏‎ ‎‏است بعد از ‏‏الحمدلله ‏‏گفته شود.‏

چیزهایی که در نماز مکروه است

‏‏مکروه است در نماز صورت را کمی به طرف راست یا چپ‏‎ ‎‏بگرداند و چشمها را، هم بگذارد، یا به طرف راست و چپ بگرداند و با ریش و‏‎ ‎‏دست خود بازی کند و انگشتها را داخل هم نماید و آب دهان بیندازد و به خط قرآن یا‏‎ ‎‏کتاب یاخط انگشتری نگاه کند و نیز مکروه است موقع خواندن حمد و سوره و گفتن‏‎ ‎‏ذکر، برای شنیدن حرف کسی ساکت شود، بلکه هر کاری که خضوع و خشوع را از‏‎ ‎‏بین ببرد مکروه می باشد.‏

‏‎

مُبطِلات نماز

دوازده چیز نماز را باطل می کند و آنها را مبطلات می گویند:‏

‏‏اول: آنکه در بین نماز یکی از شرطهای آن از بین برود، مثلاً در بین نماز بفهمد‏‎ ‎‏مکانش غصبی است، دوم: آنکه در بین نماز عمداً یا سهواً یا از روی ناچاری، چیزی‏‎ ‎‏که وضو یا غسل را باطل می کند پیش آید، مثلاً بول از او بیرون آید، ولی کسی که‏‎ ‎‏نمی تواند از بیرون آمدن بول و غایط خودداری کند، اگر در بین نماز بول یا غایط از او‏ خارج شود چنانچه به دستوری که در احکام وضو گفته شد رفتار نماید نمازش باطل‏‎ ‎‏نمی شود، و نیز اگر در بین نماز از زن مستحاضه خون خارج شود، در صورتی که به‏‎ ‎‏دستور استحاضه رفتار کرده باشد، نمازش صحیح است.‏

احکام نماز و شکیات آن

شکیّات نماز

شکهایی که نماز را باطل می کند از این قرار است:‏

‏‏اول: شک در شمارۀ رکعتهای نماز دو رکعتی مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولی‏‎ ‎‏شک در شمارۀ رکعتهای نماز مستحب دو رکعتی و بعضی از نمازهای احتیاط نماز را‏‎ ‎‏باطل نمی کند.‏

‏‏دوم: شک در شماره رکعتهای نماز سه رکعتی.‏

‏‏سوم: آن که در نماز چهار رکعتی شک کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر.‏

‏‏چهارم: آن که در نماز چهار رکعتی پیش از تمام شدن سجده دوم، شک کند که‏‎ ‎‏دو رکعت خوانده یا بیشتر

‏‏پنجم: شک بین دو و پنج یا دو و بیشتر از پنج رکعت در نماز.‏

‏‏ششم: شک بین سه و شش یا سه و بیشتر از شش.‏

‏‏هفتم: شک در رکعتهای نماز که نداند چند رکعت خوانده است.‏

‏‏هشتم: شک بین چهار و شش یا چهار و بیشتر از شش، چه پیش از تمام شدن‏‎ ‎‏سجدۀ دوم باشد یا بعد از آن. ولی اگر بعد از سجدۀ دوم شک بین چهار و شش یا‏‎ ‎‏چهار و بیشتر از شش برای او پیش آید احتیاط مستحب آن است که بنابر چهار‏ گذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو سجدۀ سهو به جا آورد و نماز را هم دوباره‏‎ ‎‏بخواند.‏

بیشتر بخوانید:

• معرفی ۱۲ مورد از مبطلات نماز

سجدۀ سهو

 برای سه چیز بعد از سلام نماز، انسان باید دو سجدۀ سهو به‏‎ ‎‏دستوری که بعداً گفته می شود به جا آورد:‏

‏‏اول: آن که در بین نماز، سهواً حرف بزند.‏

‏‏دوم: آن که یک سجده را فراموش کند.‏

‏‏سوم: آن که در نماز چهار رکعتی بعد از سجدۀ دوم شک کند که چهار رکعت‏‎ ‎‏خوانده یا پنج رکعت و در دو مورد هم احتیاط واجب آن است که سجدۀ سهو بنماید‏‎ ‎‏اول در جایی که نباید نماز را سلام دهد مثلاً در رکعت اول سهواً سلام بدهد دوم‏‎ ‎‏آنکه تشهد را فراموش کند.‏

دستور سجدۀ سهو

دستور سجدۀ سهو این است که بعد از سلام نماز فوراً نیت‏‎ ‎‏سجدۀ سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بگوید:‏

‏‏بِسمِ الله وَ بِالله وَ صَلَّی الله عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ‏‏ یا ‏‏بِسمِ الله وَ بِالله اَللهمَّ صَلِّ عَلَی‏ ‎‏مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ‏‏ولی بهتر است بگوید ‏‏بِسمِ الله وَ بِالله اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ‏‎ ‎‏رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُه ‏‏بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهایی را که‏‎ ‎‏گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.‏

‏‎ احکام نماز جماعت

۱. قرائت حمد و سوره برای مأموم در نمازهای ظهر و عصر جایز نیست، حتی اگر برای تمرکز ذهن باشد.

۲.یکی از احکام نماز جماعت که می توان به آن اشاره کرد این است که اگر امام جماعت در رکعت سوم یا چهارم نماز عشا باشد و مأموم در رکعت دوم، بر ماموم واجب است که حمد و سوره را آهسته بخواند.

۳. اگر شخصی در رکعت دوم نماز جماعت برسد و بر اثر جهل به مسأله، تشهد و قنوت را در رکعت بعد به‌جا نیاورد نمازش صحیح است ولی بنابر احتیاط قضای تشهد بر او واجب است و نیز بر او واجب است دو سجده سهو به جا آورد.

۴.از دیگر احکام نماز جماعت این است که اگر کسی به رکعت سوم نماز جماعت برسد و به خیال این که امام در رکعت اول است چیزی نخواند، اگر قبل از رکوع متوجه شود واجب است حمد و سوره را قرائت کند، ولی اگر بعد از این که داخل رکوع شد متوجه شود نماز او صحیح است و چیزی بر او واجب نیست، هر چند احتیاط مستحب این است که دو سجده‌ی سهو برای ترک سهوی قرائت به جا آورد.

۵. اگر امام جماعت سهواً بعد از تکبیرة الاحرام به رکوع برود چنانچه مأموم بعد از داخل شدن در نماز جماعت و پیش از رفتن به رکوع متوجه شود واجب است که نیت فرادی نموده و حمد و سوره را قرائت کند.

۶. اگر امام جماعت در اثنای نماز در کیفیت تلفظ کلمه پس از ادای آن شک کند و بعد از فراغت از نماز علم پیدا کند که در تلفظ آن کلمه اشتباه کرده است نماز او و مأمومین محکوم به صحت است.

۷. اقتدا به اهل سنت برای رعایت وحدت اسلامی جایز است و اگر حفظ وحدت، مقتضی انجام کارهایی باشد که آنها انجام می‌دهند نماز صحیح و مجزی است، حتی اگر سجده بر فرش و مانند آن باشد، ولی تکتف (دست بسته نماز خواندن) در نماز جایز نیست، مگر این که ضرورت آن را اقتضا کند. ‎

گردآوری: بخش دین و شریعت سرپوش