پرونده بازگشت لوح‌های هخامنشی به ایران به کجا رسید؟

به گزارش ایسنا، بعد از کشمکش‌های فراوان و جلسات دادگاهی که برای بررسی وضعیت الواح هخامنشی باقی‌مانده در دانشگاه شیکاگو آمریکا برگزار شد، بالاخره دیوان عالی آمریکا ۲۱ فوریه - دوم اسفند ۹۶ - در جلسه‌ استیناف پرونده‌ الواح هخامنشی با رای هشت به صفر قضات دیوان عالی به نفع ایران، حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی را لغو کرد. این رای که در ۱۹ صفحه‌ در سایت دیوان عالی ایالات متحده‌ آمریکا منتشر شده است، بر سه شاخصه‌ «وحدت رویه»، «بدیع بودن» و «استفاده از لایحه‌ دوست دادگاه» تاکید دارد.

اکنون و بعد از گذشت حدود سه ماه از آخرین اعلام دادگاه عالی آمریکا در مورد وضعیت پرونده الواح هخامنشی در دادگاه و رخ دادن اتفاقاتی مانند نقض برجام از سوی آمریکا، رایزنی‌هایی در مورد ابهام در وضعیت الواح هخامنشی باقی‌مانده در دانشگاه شیکاگو مطرح شده‌اند، اما هنوز هیچ خبری از سوی مسئولان میراث فرهنگی درباره‌ پیگیری‌ برای بازگرداندن این الواح به ایران مطرح نشده است.

بی‌تاثیری نقض برجام در بازگشت الواح هخامنشی

اما ابراهیم شقاقی، مدیرکل امور حقوقی و املاک سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اظهار می‌کند: دیوان عالی آمریکا، حکمِ الواح هخامنشی را صادر کرده است. در تماسی که با دانشگاه شیکاگو داشته‌ایم آن‌ها نیز مشکلی برای بازگشت آثار به ایران ندارند. وی ادامه می‌دهد: اما یک بحث است که آیا برای حمل آثار به ایران نیز باید مجوزی از خزانه‌داری آمریکا گرفته شود، یا خیر؟ این نوع مسائل در حال پیگیری هستند.

با این وجود به اعتقاد او، نقض برجام هیچ دخالتی در برگشت الواح هخامنشی به ایران ندارد. پیش از این در اردیبهشت امسال علی‌اصغر مونسان، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره احتمال تاثیرگذاری نقض برجام بر حوزه‌های تحت پوشش سازمان میراث فرهنگی به ایسنا گفته بود: «آمریکا ۴۰ سال است این وضعیت را ایجاد کرده و میراث فرهنگی راه خود را می‌رود. میراث فرهنگی موضوعی نیست که دستاوردی از بخش‌های سیاسی و اقتصادی باشد، بالاخره ما همان روند سابق را در پیگیری بازگشت آثار تاریخی به کشور ادامه خواهیم داد واگر پرونده‌ای در سطح بین‌المللی هست، با همان روند و قدرت ادامه می‌دهیم تا اگر اشیایی از کشورمان در دیگر کشورها هست، آنها را به ایران برگردانیم.» 

خلاصه رای صادرشده از سوی دادگاه آمریکا برای الواح هخامنشی

در خلاصه‌ رای صادرشده مربوط به پرونده‌ «جنی روبین» (شاکی پرونده‌ الواح هخامنشی) آمده است: «قانون مصونیت دولت‌های خارجی ۱۹۷۶ (FSIA) به دولت‌های خارجی، نمایندگی‌ها یا نهادهای وابسته‌ آنها مصونیت از پیگرد و شکایت را در دادگاه‌های ایالات متحده اعطا می‌کند و اموالشان را از هر گونه توقیف یا اجرا برای ایفای آرای صادره علیه آنها مصون می‌دارد. اما این مصونیت‌ها دارای استثنائاتی نیز هست. موضوع مورد مناقشه در این پرونده این است که آیا اموال ایران از جمله مجموعه آثار تاریخی ایران که از سال ۱۹۳۷ به عنوان امانت در اختیار دانشگاه شیکاگو قرار دارند، می‌توانند موضوع توقیف یا اجرا واقع شوند یا خیر. خواهان‌ها ماده‌ی (g)۱۶۱۰ از قانون (FSIA) را به عنوان ماده‌ای که تمامی استثنائات را باطل می‌کند، برای اجرای رای ماخوذه مطابق ماده‌ A۱۶۰۵ مورد استناد قرار داده‌اند.

این دیوان در مخالفت با این استدلال عنوان می‌کند که ماده‌ی (g) ۱۶۱۰ برای شناسایی اموالی که می‌توانند به عنوان موضوع توقیف یا اجرای رای واقع شوند به کار می‌رود اما مصونیت اموال را برطرف نمی‌کند بلکه عبارت «آنگونه که در این ماده مقرر شده است» نشان می‌دهد که این ماده تنها زمانی عمل می‌کند که اموال مورد بحث با توجه به استثنائات موجود در بندهای دیگر ماده‌ ۱۶۱۰، فاقد مصونیت شده باشند. خواهان‌ها اثبات نکردند که اموال مورد بحث به موجب مفاد دیگر ماده‌ ۱۶۱۰، فاقد مصونیت هستند و بنابراین نمی‌توانند برای ایفای رای خود آنها را مورد توقیف یا اجرا قرار دهند.

خواهان‌ها پس از حمله‌ انتحاری سال ۱۹۹۷ توسط حماس در اورشلیم و کشته و زخمی شده برخی شهروندان آمریکایی، در دادگاه بخش کلمبیا در ایالات متحده‌ طرح شکایت کرده و این دادگاه با صدور رای غیابی، ایران را به حمایت مالی از گروه حماس متهم و به پرداخت ۷۱.۵ میلیون دلار خسارت محکوم کرد. چون ایران از پرداخت این مبلغ امتناع کرد، خواهان‌ها برای اجرای رای خود و توقیف اموال ایرانی از جمله مجموعه پرسپولیس به دادگاه بخش شمال «ایلینویز» مراجعه کردند. این دادگاه ماده‌ (g) ۱۶۱۰ را محوری برای رفع مصونیت از مجموعه‌ پرسپولیس ندانست و این رای در شعبه‌ هفتم تجدید نظر نیز مورد تایید قرار گرفت. درنتیجه پرونده در دیوان عالی ایالات متحده پذیرفته شد. اکنون دیوان عالی نیز رای شعبه‌ هفتم را تایید می‌کند.

قانون (FSIA) به طور پیش‌فرض اموال یک دولت خارجی واقع در ایالات متحده را مصون از توقیف، ضبط و اجرا می‌داند. اما ماده‌ ۱۶۱۰ شرایطی را مقرر می‌کند که به موجب آن از این اموال رفع مصونیت می‌شود. پس از سال ۲۰۰۸ در اصلاح این قانون، نمایندگی‌ها و نهادهای وابسته به دولت که دارای شرایط پنج‌گانه‌ای بودند نیز در قبال اقدامات دولت متبوعه‌ خود مسئول دانسته شدند و بند (g) به ماده‌ ۱۶۱۰ اضافه شد و اموال یک دولت خارجی، نهاد خارجی و نمایندگی آن بدون وجود آن شرایط پنج‌گانه نیز (که به شرایط Bances معروفند)، «آنگونه که در این ماده مقرر شده است» برای ایفای رای، موضوع توقیف یا اجرا قرار گرفت. عبارت «آنگونه که در این ماده مقرر است» نظر به کل ماده‌ ۱۶۱۰ دارد

بنابراین اگر اموالی از دولت خارجی با توجه به شرایط موجود در مفاد و بندهای دیگر این ماده فاقد مصونیت شده باشند، آنگاه می‌توانند موضوع توقیف یا اجرای ناشی از ماده‌ ۱۶۰۵ A قرار گیرند. برای مثال بند (a) از این ماده اموالی را که در ایالات متحده برای فعالیت‌های تجاری به کار می‌روند فاقد مصونیت می‌داند. بندهای (b)، ‪(d)‬ و (e) نیز به همین صورت. بنابراین دارنده‌ یک رای که می‌خواهد از بند (g) این ماده استفاده کند باید بر اساس یکی از بندهای باطل‌کننده‌ مصونیت در بندهای این ماده، مبنایی را برای موضوع توقیف یا اجرا قرار دادن اموال دولت خارجی شناسایی کند.

اگر بنا بود که ماده‌ (g) ۱۶۱۰ مبنایی برای لغو مصونیت در هر زمانی باشد، آنگاه وجود هر کدام از بندهای این ماده بی‌اثر و بیهوده می‌نمود چرا که دارنده‌ رای می‌توانست بدون توجه به دیگر شرایط و مفاد موجود در این ماده، به ماده‌ (g) ۱۶۱۰استناد کند. دیوان در ادامه با رد دیگر استدلال‌های خواهان‌ها در مورد عبارت «آنگونه که در این ماده مقرر شده است»، عنوان می‌کند که خواهان‌ها نتوانستند مستنداتی ارائه دهند که نشان دهد بند (g) از ماده‌ ۱۶۱۰ به منظور لغو مصونیت از تمام اموال یک دولت خارجی یا نهادها و یا نمایندگی آن محرز است.

بنابراین دیوان عالی ایالات متحده نتیجه می‌گیرد که ماده‌ مذکور به عنوان مبنایی مستقل برای دارندگان آرای صادره به موجب ماده‌ A۱۶۰۵ به منظور توقیف یا موضوع اجرای قرار دادن اموال یک دولت خارجی به شمار نمی‌رود، آن هم در جایی که مصونیت این اموال مطابق دیگر مفاد موجود در ماده‌ ۱۶۱۰ باطل نشده است. بنابراین رای شعبه‌ هفتم دادگاه تجدیدنظر تایید می‌شود.»

از سوی دیگر در ششم اسفند سال گذشته نیز محسن محبی، رئیس مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری، با تاکید بر اینکه در حال حاضر هیچ تهدید دیگری درباره‌ الواح هخامنشی در آمریکا مطرح نیست، به ایسنا گفته بود: «سازمان میراث فرهنگی در شرایط فعلی باید با تدبیر کافی و همچنین استفاده از حمایت‌های حقوقی لازم و بهره‌گیری از ظرفیت افرادی نظیر ریاست مرکز شرق‌شناسی آمریکا که فردی ایران‌دوست است، تلاش کند تا الواح مربوط به دوران هخامنشی را هرچه سریعتر به کشور بازگرداند.»